فهرست مطالب
بهداشت حرفهای یا سلامت شغلی یا سلامت کار شاخه ای از علوم بهداشتی و آزمونی برای شناسایی، ارزیابی و مدیریت خطرات شغلی و همچنین مراقبت های پزشکی مختلف برای محیط کار سالم و سلامت کارکنان است. بهداشت حرفه ای ترکیبی از علم پزشکی و مهندسی است.
بهداشت حرفه چیست؟
بهداشت حرفه ای را می توان به عنوان علم و هنر ارائه مراقبت های بهداشتی در محیط کار خلاصه کرد و یک مهندس . یا متخصص بهداشت حرفه ای فردی است که مسئول شناسایی، حذف و مدیریت خطرات شغلی است. ثبت و ارتقای سطح سلامت جسمی، روانی و اجتماعی کارکنان در مشاغل مختلف با پیشگیری از تهدیدات سلامت کارکنان، تجزیه و تحلیل شرایط نامناسب کاری و اثرات نامطلوب آن بر سلامت آنان از وظایف مهندسین بهداشت حرفه ای می باشد.
متخصصان بهداشت حرفه ای شاغل در این زمینه با شناخت محیط کار، فرآیندهای کاری، خطرات و مخاطرات محیط کار و تاثیر این موارد بر سلامت محیط کار کارکنان از طریق تجزیه و تحلیل، ارزیابی، اندازه گیری و مدیریت خطرات باعث بهبود محیط کاری میشوند.
مهندس بهداشت حرفه ای در صورت شناسایی بیماری های حرفه ای در شاغلین، آنها را برای تشخیص قطعی و درمان نزد پزشک می فرستد. عوامل زیان آور محیط کار که شناسایی و کنترل آنها یکی از وظایف اصلی مهندسی بهداشت حرفه ای است، عبارتند از عوامل زیان آور فیزیکی محیط کارشامل سروصدا، گرما و رطوبت، سرما، ارتعاش، فشار (کمبود و افزایش فشار)، روشنایی (کمبود و افزایش نور)، اشعه مادون قرمز، اشعه ماورا بنفش، اشعههای یونیزان و الکتریسیته، عوامل زیان آورشیمیایی محیط کار مانند گاز ها، بخارات، دود و مه،گرد و غبار، اسید ها و باز ها، فلزات، عوامل زیان آور بیولوژیکی محیط کار شامل ویروسها، قارچها، انگلها، باکتریها، عوامل زیان آور مکانیکی وارگونومیک محیط کار، شامل:
- پوزیشنهای نامناسب بدن حین کار
- بلندکردن و حمل باربیش از حد مجاز
- سطوح کارشامل میز، صندلی، ابزارآلات مورد استفاده، تجهیزاتی که مناسب طراحی نشده باشند
- عوامل زیان آور روحی و روانی محیط کار مانند روابط کارگر با کارفرما، همکاران، زیردستان، تشویقها وتنبیه ها، ارتقاء شغلی، رضایت شغلی
که این عوامل میتوانند باعث ایجاد سرطان های شغلی نیز بشوند.
در ادامه با وظایف، دانش و مهارت مورد نیاز، تحصیلات لازم و نحوه ورود به شغل، بازارکار و آینده شغلی، درآمد مهندس بهداشت حرفه ای و برخی از افراد معروف در این حوزه آشنا می شوید. برای خرید لباس کار میتوانید روی ایمن صنعت ایران حساب کنید.
تاریخچه ایمنی و بهداشت
تاریخچه ایمنی و بهداشت و آگاهی های مربوط به آن به زمان های بسیار دور و عمدتاً به زمان فراعنه مصر مربوط می شود. در دوران حمورابی، در زمان سیرکا پادشاه بابل در ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح کوشش هایی جهت پرداخت غرامت به کارگران مشاهده شده است.
مشابه این کوشش ها را می توان در دوران امپراطوری روم نیز مشاهده نمود. در آمریکا از اوایل دهه ۱۹۰۰ میلادی صنعتی مورد توجه قرار گرفته. در سال ۱۹۰۷ بیش از ۳۲۰۰ نفر در اثر حوادث مربوط به معادن جان خود را از دست دادند.
بیشتر این حوادث به بی دقتی و بی احتیاطی کارکنان مربوط می گردد. امروزه وضعیت بهداشت و ایمنی کارگران به نحو بی سابقه ای بهبود سافته است. بر طبق نظر سازمان ملی ایمنی National Safety Council NSC نرخ مرگ و میر ناشی از حوادث محیط کار تقریباً ۴ در هر ۱۰۰ هزار نفر و یا کمتر از یک سوم آن در پنجاه سال ماقبل بوده است. بهبود در عملیات ایمنی نتیجه ای از فعالیت های زیر است:
- فشار برای تدوین مقررات در جهت ترفیع و اعتلای ایمنی و بهداشت.
- هزینه های مرتبط با حادثه و آسیب ها.
- به رسمیت شناختن ایمنی و بهداشت مرتبط با تولید و کیفیت آن.
بهبود در ایمنی و بهداشت در آینده در نتیجه افزایش آگاهی ها و توجه موثر محیط کار و رقابت های فزاینده برای دستیابی به ایمنی و بهداشت صورت خواهد گرفت. NSC نقش مهمی در جمع آوری داده ها روی حوادث و آسیب ها و دسترسی به اطلاعات دارد.
NSC پس از آن که اتحادیه کارگران آهن و فولاد روی ایمنی در یک کنفرانس ملی تاکید نمود شکل گرفت. متعاقب آن سازمان ملی ایمنی صنعتی National Council of Industrial Safety یا NCIS ایجاد گردید. در سال ۱۹۱۵ نام این سازمان به سازمان ملی ایمنی National Safety Council تغییر یافت. امروز NSC یکی از بزرگترین سازمان هایی است که به موضوع ایمنی در کشور آمریکا می پردازد.
اهداف اصلی این سازمان پیشگیری و جلوگیری از، از بین رفتن در نتیجه حادثه یا در معرض قرار گرفتن شرایط نامطمئن زیست محیطی است. براساس قانون NSC یک سازمان غیر دولتی، غیر انتقعی و ارائه دهنده خدمات عمومی است.
تاریخچه مهندسی بهداشت حرفه ای در جهان
مهندسی بهداشت حرفهای به انگلیسی Occupational Health Engineering شاخهای است از علم بهداشت و عبارتست از شناسائی، ارزیابی و کنترل عوامل زیانآور موجود در محیط کار به همراه یکسری مراقبتهای بهداشتی درمانی به منظور سالم سازی محیط کار و حفظ سلامت نیروی کار .مهندسی بهداشت حرفهای را میتوان بهطور خلاصه علم و هنر تأمین سلامت در محیط های شغلی تعریف کرد و یک مهندسی بهداشت حرفه ای یا متخصص سلامت شغلی کسی است که وظیفه شناسایی، ارزشیابی و حذف یا کنترل عوامل مخاطره آمیز شغلی را به عهده دارد. تولیدی لباس کار خوب نیز میتواند به سلامت کارکنان کمک زیادی نماید.
نخستین کمیته مشترک سازمان بهداشت جهانی و سازمان بین المللی کار که درسال ۱۹۵۰ تشکیل شد، مهندسی بهداشت حرفهای را چنین تعریف نموده است: تامین و ارتقاء عالیترین سطح سلامت جسمی، روانی و اجتماعی برای کارگران همه مشاغل، پیشگیری از بیماریها و حوادث ناشی از کار، به کارگماردن نیروی کار در محیط و شغلی که از لحاظ جسمی و روانی قدرت انجام آن را دارد و بهطور خلاصه تطابق کار با انسان یا ارگونومی که از کلمه یونانی برگرفته شده است.
تا قرن شانزدهم میلادی در کتب طبی به بهداشت حرفهای و ارتباط بیماریهای مختلف با شغل افراد اشاره قابل توجهی نشدهاست. از قرن شانزدهم به بعد در تاریخ به چهرههای درخشانی بر میخوریم که تمام عمر خود را صرف تشخیص و جلوگیری از بیماریهای ناشی از کار نموده و خدمات با ارزشی انجام دادهاند .اولین فردی که آثار ارزندهای در مورد بهداشت حرفهای از خود به یادگار گذاشته است طبیبی از ناحیه ساکسونی در ایتالیا به نام اگریکولا بود او کتابی در ۱۲ جلد درباره اکتشافات و استخراج فلزات. ابزار کار. حوادث و بیماریهای ناشی از کار نوشت که در سال ۱۵۵۶ منتشر شد.
بعد از او در سال ۱۵۶۷ پزشک دیگری اهل سوئیس به نام پاراسلسوس کتابی درباره بیماری های وابسته به شغل در بین کارکنان معدن ذوب و فلزات منتشر کرد. در سال ۱۶۳۳ پدر طب کار یا همان رامازینی به دنیا آمد که یکی از پیشقدمان بزرگ قرن ۱۷ در زمینه بهداشت حرفهای میباشد. کتاب معروفش در باره بیماریهای حرفهای در سال ۱۷۰۰ میلادی منتشر شد. او برای اولین بار به پزشکان توصیه کرد که علاوه بر سوالات که در زمان معاینه از بیماران میپرسیدند از همه بپرسند شغل شما چیست این جمله کوتاه نقطه عطفی در تاریخ بهداشت حرفهای و طب کار بهشمار آمدهاست.
بهداشت شغلی در جهان
پدیداری دانش بهداشت شغلی، به عنوان یک تخصص ویژه وجدا از دیگر دانشها، به نسبت تازه است، اما مفاهیم مطرح شده در این دانش از زمانهای کهن موردتوجه بودهاست. چهارصد سال پیش از میلاد مسیح بقراط اثرات زیانآور مواجهه با سرب را شناسایی کرده و در نوشتههایش یاد میکند. درآن زمان عمدتاً از بردگان جهت مشاغل سخت استفاده میگردید و از آنجا که حکومتها هیچگونه مسئولیتی در برابر بردگان نداشتند، بدیهی است که اقدامات خاصی نیز برای حل مشکلات آنها صورت نمیپذیرفت.
درنخستین سده پس از میلاد، پلنی(۲۳تن۷۹ب. م) که یک دانشمند رومی بود، از مثانه حیوانات یک ماسک تنفسی ساخت و کاربرد آن را برای کار در معادن پیشنهاد نمود. در سال ۱۴۷۳میلادی النبوگ نخستین نشریه بهداشتی در مورد بیماریها و آسیبهای شغلی را انتشار داد. او در این مجموعه در باره بیماریهای شغلی و صدماتی که در میان کارگران طلا شایع است مطالبی را به رشته تحریر در آورده است. درقرن شانزدهم آگریکولا و پاراسلسوس درباره ی بیماریهای شغلی کارگران ذوب آهن، فلزات و بیماریهای معدن چیان و مسمومیت جیوه آثاری به جای گذاردهاند. کتاب آگریکولا در سال ۱۵۵۶ یکسال بعد از مرگ او و کتاب پاراسلوس در سال ۱۵۶۷ منتشر شد.
شاید بتوان مهمترین نقطه عطف در تاریخ تکامل بهداشت شغلی و ایمنی را انقلاب صنعتی اروپا دانست. زمانی که انسان با قدرت جسمی محدود در مقابل دستگاهها و ماشین آلات تازه ساخت غول پیکر ایستاد و در حالی که اطلاع چندانی راجع به چگونگی کارکرد ماشین آلات و چگونگی کنترل آنها نداشت، به کار مشغول شد. این مسئله باعث شد که در ابتدای پیدایش انقلاب صنعتی در اروپا تعداد بسیار زیادی از افراد در اثر مواجهه با حوادث محیط کار کشته و یا دچار نقص عضو شوند. این اتفاقات و آمار بالا باعث شد که سردمداران انقلاب صنعتی به فکر تصویب قواعد و قوانینی در رابطه با الزامات محیطهای کاری و نحوه رفتار کارگران برای آسیب کمتر ناشی از کار با ماشین آلات عظیمالجثه بیفتند.
رامازینی نخستین پزشکی است، که به توصیف پیشههای گوناگون و بیماریهای ناشی از آنها میپردازد. برای نمونه فلج دستها از میان رفتن دندانها، نا شکیبایی و صورتهای نزار و رنجور سفالگران در برابر سرب را توصیف کردهاست. توماس الیور در کتاب خود که در سال ۱۹۰۸ منتشر کرد به بیماریهای شغلی اشاره نمودهاست.
دکتر توماس لِگ در کتاب خود به نام جذب و مسمومیت سرب که به کمک دکتر گادبای در سال ۱۹۱۲ منتشر کرد به مضرّات این فلز اشاره مینماید. در سال ۱۹۱۸ آلیس هامیلتون رشته بهداشت صنعتی را در دانشگاه هاروارد امریکا پایهگذاری کرد. بررسیهای گسترده او در زمینه سم شناسی، به ویژه مسمومیت با فسفر سفید در صنایع کبریتسازی و مسمومیت سرب، موجب رشد سریع بهداشت حرفهای شد. بر اساس فعالیتهای گوناگون برای بهبود شرایط محیط کار و نیز، جنبشهای کارگری، در سال ۱۹۱۹،سازمان بین المللی کار برپا شد. پس از آن، به علت موفقیتهایی که امریکا در جنگ جهانی در زمینه تولید تسلیحات نظامی به دستآورد، نه تنها صنایع بلکه بهداشت حرفهای در این کشور به سرعت رشد یافت.
پیشنهاد میشود مطلب آیین نامه وسایل حفاظت فردی را نیز در این زمینه مطالعه فرمایید.
در آن زمان، شعار تبلیغاتی سازمان خدمات بهداشتی امریکا بر تندرستی کار گر تأکید داشت:کارگر را سالم نگهدار تا خوب کار کند توسعه سریع صنایع و علوم درقرن بیستم واستفاده بشر از مواد گوناگون درمصارف صنعتی، ازیک طرف برتعداد و دامنه بیماریهای ناشی از کار افزود و از طرف دیگر وسیله تحقیق و بررسی بر روی جلوگیری ودرمان آنها را بیش از پیش فراهم نمود. رشد اجتماعات کارگری و تشکیل اتحادیهها و سندیکاهای کارگری را نیز میتوان از عوامل مؤثر در بهبود بهداشت محیطهای کار دانست.
وظایف مهندس بهداشت حرفه ای
- وظایف اصلی مهندس بهداشت حرفه ای در مراکز صنعتی، شرکت و واحدهای کاری عبارتنداز
- نظارت فنی بر کارکنان جهت رعایت ضوابط بهداشت حرفه ای
- بازدید منظم از بخش های مختلف
- شناسایی مشکلات بهداشت حرفه ای و تصمیم گیری برای رفع آنها
- بررسی محیط کار از نظر وجود انواع عوامل زیان بار (نمونه برداری، سنجش و ارزیابی مستمر) و برنامه ریزی برای رفع آنها
- نظارت بر اجرای درست ضوابط آیین نامه بهداشتی محل کار
- تهیه و تدوین محتوا و وسایل آموزشی شامل بروشور، پوستر، نشریه، فیلم و … برای شاغلین و مدیران جهت آموزش بهداشت حرفه ای
- بررسی و تجزیه و تحلیل حوادث و مشکلات محیط کار و تلاش جهت رفع یا پیشگیری از آنها
- نظارت بر کلیه موارد بهداشتی مانند آشپزخانه ها، غذاخوری ها، سرویس های بهداشتی
- تهیه گزارش وضعیت بهداشت حرفه ای، بیماری ها و مشکلات موجود در این حوزه برای مدیران و سازمان های مربوطه وظایف اصلی مهندس بهداشت حرفه ای در مراکز بهداشت شامل کسب شناخت و اطلاعات کافی از وضعیت بهداشت حرفه ای کارگاه ها و کارخانجات
- تنظیم و پیگیری اجرای برنامه های پیشگیری از انواع بیماری های کاری و عوارض آنها
- مونه برداری
- سنجش و ارزیابی عوامل زیان بار محیط کار
- نظارت بر اجرای طرح های بهداشت حرفه ای
- برنامه ریزی و اجرای برنامه های آموزشی برای مسئولان بهداشت حرفه ای
- اعضای کمیته های حفاظت فنی و بهداشت کار
- بررسی گزارشات رسیده از واحدها، کارگاه و کارخانه ها
- تشخیص نواقص و عیوب و صدور اخطاریه در صورت نیاز
- صدور مجوز برای شرکت های خصوصی ارائه دهنده خدمات بهداشت حرفه ای دانش و مهارت مورد نیاز این شغل شامل آشنایی کامل با دانش
- قوانین و مباحث بهداشت حرفه ای
- مسئولیت پذیری، دقت و توجه به جزئیات
- مهارت های ارتباطی مناسب
- توان تصمیم گیری درست و به موقع
- توانایی خوب در حل مساله و مشکلات
- آشنایی کافی با مسایل فنی صنعت و سازمان محل کار
- توان و استقامت بدنی مناسب
- توان آموزش موارد بهداشتی و ایمنی به شاغلین
تحصیلات لازم و نحوه ورود به شغل
فارغ التحصیلان کارشناسی،کارشناسی ارشد و دکترای رشته مهندسی بهداشت حرفه ای می توانند وارد این شغل شوند.
بهداشت حرفهای در ایران
در مرداد سال ۱۳۲۵ وزارت کار و امور اجتماعی تشکیل و قانون موقت کار را تدوین نمود و در سال ۱۳۳۷ قانون مزبور با اصلاحات و تغییراتی به صورت قانون به تصویب رسید و اجرای وظایف مربوط به بهداشت و ایمنی مندرج در قانون کار وقت به عهده اداره کل بازرسی کار قرار گرفت. در سال ۱۳۴۶ در حوزه معاونت فنی وزارت بهداشت وقت، اداره بهداشت محیط کار در تشکیلات اداره کل بهداشت محیط پیشبینی شد و سپس در سالهای ۱۳۴۷، ۱۳۴۸ و ۱۳۴۹ اداره طب صنعتی در اداره کل خدمات بهداشتی حوزه معاونت فنی وزارت بهداری وقت تأسیس گردید. سپس در سالهای ۱۳۵۰، ۱۳۵۱ و ۱۳۵۲ تا اوایل ۱۳۵۳ اداره بهداشت محیط کار به بهداشت محیط کار و هوا تغییر نام داد و اداره طب صنعتی همچنان به وظایف خود ادامه میداد.
در اواخر دهه ۱۳۵۰ در حوزه معاونت امور بهداشتی و جمعیت و تنظیم خانواده وزارت بهداری وقت اداره بهداشت حرفهای در دفتر خدمات بهداشتی ویژه که بعداً به اداره کل خدمات بهداشتی ویژه تغییر نام داد تشکیل گردید. تا قبل از سال ۱۳۶۲ وزارت کار و امور اجتماعی و وزارت بهداشت وقت به صورت مشترک بر نیروی کار و محیط کار نظارت و مراقبت داشتند.
به منظور جلوگیری از دو باره کاری و ارتقاء کیفیت ارائه خدمات برای حفظ و بالا بردن سلامت شاغلین، درسال۱۳۶۲ مسائل بهداشتی محیط کار و کارگر، از وظایف وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی شناخته شد و جهت انجام این وظیفه، اداره کل بهداشت حرفهای تشکیل و مسئولیت حفظ و ارتقاء سلامت نیروهای شاغل کشور در مشاغل گوناگون جامعه را عهدهدار گردید. با توجه به تصویب قانون جدید کار توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام ایران در سال ۱۳۶۹، به حکم ماده ۸۵ قانون کار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی عهدهدار بهداشت و درمان کارگران و وزارت کار و امور اجتماعی مسئول ایمنی کارگران میباشد.
رشته مهندسی بهداشت حرفه ای برای اولین بار در ایران در سال۱۳۵۱ با نام «بهداشت صنعتی» در مقطع کارشناسی در انستیتو عالی علوم بیمارستانی که یک مؤسسه آموزش عالی غیرانتفاعی بود تأسیس شد. شالوده دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی قبل از انقلاب اسلامی و در این انستیتو پیریزی شد. پس از انقلاب اسلامی ایران انستیتو عالی علوم بیمارستانی با چند مؤسسه دیگر ادغام و به دانشکده علوم پیراپزشکی تغییر نام یافت.
این انستیتو در خیابان استاد نجات اللهی، خیابان اراک تهران مستقر بود و اولین فارغالتحصیلان رشته مهندسی بهداشت حرفه ای دانش آموختگان این مرکز به شمار میروند. در پی جدا شدن دانشگاههای علوم پزشکی از دانشگاههای وزارت علوم، در سال ۱۳۶۴ دانشکده علوم پیراپزشکی به دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی ملحق شد. این رشته چندی بعدی با تشکیل انقلاب فرهنگی مورد بازنگری قرار گرفت و با نام رشته بهداشت حرفه ای تعریف گردید.
بازار کار مهندس بهداشت حرفه ای و آینده شغلی
مهندس بهداشت حرفه ای می تواند در وزارتخانه های کار، تعاون و رفاه اجتماعی ، صنعت، معدن و تجارت ، جهاد کشاورزی ، نیرو ، بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی و صنایع دفاعی مشغول به کار شود. مطابق با قوانین موجود، شرکت ها و صنایعی که بالا ۲۵ نفر شاغل داشته باشند، باید کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار در محل کار خود تشکیل دهند که یکی از اعضای اصلی آن مسئول بهداشت حرفه ای است.
سازمان ها، شرکت ها و کارخانه های بزرگی مثل شرکت نفت ، ذوب آهن ، هواپیمایی کشوری ، ایران خودرو ، پلی اکریل دارای واحد بهداشت حرفه ای بسیار قوی هستند که در هر یک از این واحد ها چند مهندس بهداشت حرفه ای فعالیت می کنند. در حال حاضر بیش از ۵۰ درصد ازدانش آموختگان مهندسی بهداشت حرفه ای نیز به طور تمام وقت یا پاره وقت در کارخانجات و سازمان های مختلف به عنوان مسئول بهداشت حرفه ای کار می کنند. علاقه مندان به حوزه آموزش و تدریس هم می توانند با داشتن مدارک تحصیلی عالی در مهندسی بهداشت حرفه ای جذب دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی شوند.
علاوه بر موارد بالا شرکت های خصوصی در زمینه ارائه خدمات بهداشت حرفه ای و طب کار در کشور مشغول فعالیت هستند که مهندسان بهداشت حرفه ای می توانند در آنها استخدام شوند و یا خود برای تاسیس این نوع شرکت ها اقدام کنند. از آنجایی که اهمیت این شغل ، به تازگی در سال های اخیر برای کارخانجات و صنایع مختلف مشخص شده است و آنها برای کاهش هزینه های خود به دنبال پیادهسازی شعار پیشگیری به جای درمان هستند، بازارکار مناسبی برای این شغل در کشور وجود داشته و آینده شغلی خوبی نیز پیش روی آن می باشد.
هدف کلی مهندسی بهداشت حرفه ای
نگهداری و بهبود حداکثر سلامت جسمی، روانی و اجتماعی کارکنان مشاغل مختلف از طریق پیشگیری از خطرات تهدیدکننده سلامت کارگران، مطالعه شرایط نامناسب محیط کار و اثرات سوء آن بر تندرستی آنان میباشد. کارشناسان بهداشت حرفهای که در این زمینه فعالیت دارند، با شناختی که از محیط کار، فرایندهای کاری، خطرات و عوامل زیانآور محیط کار، و نیز تأثیراتی که این عوامل بر سلامت شاغلین میگذارند، از طریق بررسی، ارزیابی، اندازهگیری وکنترل عوامل زیانآور محیط کار، درصدد سالمسازی و بهسازی محیط کار برمیآیند. پیشهاد میکنیم مطلب سایت ما به نام استاندارد های لباس کار را مطالعه بفرمایید.
بنابراین ازاین طریق باعث کنترل بیماریها، عوارض و آسیبهای شغلی و در نهایت تأمین سلامت شاغلین میگردند. مهندسی بهداشت حرفهای نه تنها مسائلی راکه در اثر تماس باعوامل زیانآور محیط کار بروز می نماید درنظر میگیرد، بلکه سایر مسائل ازقبیل پیشگیری از بیماریها، بهداشت عمومی محیط کار، آب آشامیدنی، نظافت عمومی و فردی، دفع حشرات، دفع زباله و فضولات، نهارخوریها، حمام، توالت، دوش و دستشویی، وسایل و حفاظت فردی و جمعی وغیره رانیز درمحیطهای کاری در مدنظر دارد.
سلامت شغلی یا بهداشت حرفه ای Occupational Health
انسان از آغاز آفرینش، برای پویایی زندگی خود، به کار و کوشش مجبور بوده و در این راه، سختی های بسیاری متحمل شده است. نیروی کار هر کشور، به ویژه کشورهای در حال توسعه، بخشی پر اهمیت از سرمایه ملی دانسته شده و از پایه های توسعه اقتصادی و اجتماعی انگاشته می شود. از این رو، حفاظت از تندرستی نیروی کار و بهسازی محیط کار، از اهمیتی شایان توجه برخوردار است.
بهداشت حرفه ای ابزاری است که به کمک آن می توان در راستای فراهم آوری، نگهداری و بالارفتن سطح سلامت نیروی کار گام برداشت. بهداشت حرفه ای بر پیش بینی، تشخیص، ارزشیابی و کنترل عوامل محیطی یا فشارهای محیط کار متمرکز است که می توانند آسیب یا بیماری را سبب شوند و یا بر تندرستی کارکنان اثر سوء بگذارند. بهداشت حرفه ای دانشی است که ریشه در بسیاری از علوم مانند شیمی، فیزیک، مهندسی، ریاضیات، پزشکی، فیزیولوژی، آمار و نیز علوم انسانی دارد.
پدیداری دانش بهداشت حرفه ای، به عنوان یک تخصص ویژه و جدا از دیگر دانش ها، به نسبت تازه است. اما مفاهیم مطرح شده در این دانش، از زمان های کهن مورد توجه بوده است. رامازینی، نخستین پزشکی است که به توصیف پیشه های گوناگون و بیماری های ناشی از آن ها پرداخت و نخستین فردی بود که به پزشکان پیشنهاد کرد، به هنگام پرسش های خود از بیمار، پیشه ی او را نیز جویا شوند.
زیرا ممکن است ارتباطی نزدیک میان پیشه ی فرد و بیماری او وجود داشته باشد. امروزه، این پرسش در شرح حالنویسی همه ی بیماران به کار می رود. پس از کار های رامازینی، پزشکان به عوارض ناشی از کار بیشتر توجه کردند. در اوایل انقلاب اسلامی، وزارت کار و امور اجتماعی و وزارت بهداری وقت با هم بر نیروی کار و بهداشت و ایمنی کارگران و کارکنان نظارت داشتند. در دی ماه سال ۱۳۶۲ با موافقت وزارت کار و امور اجتماعی و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و تصویب هیئت دولت نظارت بر بهداشت محیط کار و کارگر بر عهده ی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گذاشته شد. اداره ای با اداره ی بهداشت حرفه ای مسئولیت حفظ و ارتقای سلامت نیروی شاغل کشور را در مشاغل گوناگون جمعه عهده دار گردید.
بازرسی محیط کار توسط OSHA
وقتی که OSHA بازرسی محیط کار را به کارخانه یا شرکت ارسال می نماید، آن ها باید اقدامات زیر را انجام دهند:
- به کارکنان اطلاعات کافی از قوانین و مقررات بدهند.
- به اجبار این مقررات و دستورالعمل ها را به اجرا درآورند.
- آموزش و کارورزی لازم را برای کارکنان تدارک ببینند.
OSHA همچنین می تواند بدون اطلاع قبلی کارخانه ها را بازدید و بازرسی محیط کار نماید.
سلامت شغلی، تندرستی و ارتباط آن با کار و محیط کار را بررسی می کند. در آغاز، گستره ی سلامت شغلی، به آسیب ها یا بیماری های شغلی محدود می گردید که به کار، شرایط کار و محیط کار نسبت داده می شد. به تدریج، بررسی های انجام شده مشخص ساختند که سه عامل یاد شده از جمله عوامل کمک کننده به بروز بیماری های غیر شغلی نیز هستند و از این رو، دامنه ی سلامت شغلی گسترش یافت. هدف های سلامت شغلی عبارتند از:
- تامین و نگداری و بالا بردن سلامت جسمانی، روانی و اجتماعی کارکنان در هر پیشه ای که هستند
- پیشگیری از بیماری ها و آسیب های ناشی از کار
- حفاظت کارکنان در برابر عواملی که برای تندرستی زیان آور هستند
- به کارگیری فرد در کاری که از نظر فیزیولوژیک و روانی توانایی انجام آن را داشته باشد
- همخوانی کار با فرد و در صورت نبود امکان، همخوانی فرد با کار
اعلب افراد در سن کار، حداقل ۸ ساعت از شبانه روز را مستقیماً، و بسیاری از ساعات دیگر شبانه روز را به صورت غیر مستقیم، درگیر کار هستند و کار از نظر زمانی و تاثیر بر روی زندگی، جایگاه ویژه ای در زندگی افراد دارد. بسیاری از بیماری های شغلی، پس از بروز قابل درمان نیستند و این مسئله، اهمیت پیشگیری از بیماری های شغلی را دو چندان می کند. در بسیاری موارد، فرد بیماری شغلی ندارد ولی به دلیل بیماری یا نقص جسمی، کفایت لازم برای انجام یک شغل خاص را ندارد. تعیین این موضوع، هم از نظر ایمنی و هم از نظر تاثیر بر زندگی آینده فرد می تواند مسئله بسیار مهمی باشد.
سازمان بهداشت و ایمنی صنعتی OSHA
کنگره آمریکا در سال ۱۹۷۰ بر اساس قانون ایمنی و بهداشت شغلی سازمان OSHA Occupational Safety Health Administration را تاسیس نمود. هدف از ایجاد این ساختار اطمینان از شرایط کار ایمن و سلامتى براى کارکنان زن و مرد از طریق اعمال استانداردهاى اجباری و فراهم نمودن آموزش، مشاوره، تحصیل و توسعه بود.
سازمان ایمنى و بهداشت شغلى بخشى از دپارتمان کار ایالات متحده آمریکاست و مدیر سازمان به عنوان مشاور وزیر کار در خصوص ایمنى و بهداشت شغلى انجام وظیفه مى کند. این سازمان داراى یک دفتر ملى، دفاتر منطقه اى، دفاتر برنامه ریزى ایالتى و دفاتر مشاوره اى بوده و در واقع به عنوان قانون کار ایالات متحده آمریکاست. این سازمان همچنین مسئولیت امنیت و قوانین محیط کار را بر عهده دارد و در جهت بهداشت کار و ایجاد شرایط امن براى زنان و مردان یکسرى آموزش ها، اطلاعات و دوره هاى ایمنى و بهداشت برگزار مى کند.
دلیل ایجاد و اهمیت سازمان ایمنى و بهداشت شغلى آسیب های فراوان ناشی از مشاغل بود. آمار نشان می دهد به طور متوسط در هر روز ۱۵ کارگر در اثر آسیب هاى شغلى جان خود را از دست مى دهند. به طور سالیانه بیش از ۵۶۰۰ آمریکایى در اثر آسیب هاى شغلى کشته مى شوند. در سال بیش از ۴ میلیون حادثه شامل آسیب و بیمارى گزارش مى شود. مأموریت هاى این سازمان عبارتند از فراهم کردن برنامه هاى آموزشى به منظور افزایش دانش ایمنى و بهداشت شغلى، نجات جان انسان ها، جلوگیرى از آسیب ها و محافظت از بهداشت کارگران از طریق توسعه استانداردهاى ایمنى و بهداشتى و بازرسى محیط هاى کارى به منظور اطمینان از اجراى درست قوانین.
فعالیت هاى سازمان ایمنى و بهداشت شغلى شامل مراقبت و ارزیابى ایمنى و بهداشت کارگران، ایجاد ایمنى و بهداشت کارگران آمریکایى به وسیله تنظیم و اجراى استانداردها، فراهم کردن تعلیم و تحصیلات، تأسیس شرکت ها و تشویق کردن به پیشگیرى هاى مداوم و پیوسته در کارگاه براى ایمنى و بهداشت این سازمان قوانین کارگران و کارفرمایان کار و امور اجتماعى را از طریق دفاتر ایالتى می باشد. برنامه هاى ایالتى باید استانداردهاى سازمان ایمنى و بهداشت شغلى براى مکان هاى ایمن و بهداشتى را پوشش دهند. استانداردهاى سازمان OSHA انواع مختلف مخاطرات محیط هاى کارى را پوشش می دهند. در مواردى که استاندارد تدوین شده ای موجود نباشد باید از استانداردهاى عمومى پیروى کرد.
این استاندارد ها در چهار بخش دسته بندى می شوند: صنایع عمومى (تولیدی) با علامت اختصاری D،در خصوص حفاظت فردىمحافظت از آسیب هاى وارده به ابزار و ماشین آلات صنعت ساختمان و سازه ها با علامت اختصارى C،در مورد حفاظت سقوط از ارتفاع وحفاظت و پیشگیرى از آتش سوزى صنایع دریایى با علامت اختصار M،استانداردها در خصوص حفاظت از افراد در دریا و ابزار و تجهیزات مرتبط با کشاورزى با علامت اختصارى .A
سازمان بهداشت جهانی World Health Organization WHO
سازمان جهانی بهداشت (WHO) یکی از آژانسهای تخصصی سازمان ملل متحد است که نقش یک مرجعیت سازمان دهنده را بر بهداشت جامعه جهانی ایفا میکند. این آژانس در ۶ آوریل سال ۱۹۴۸ در ژنو واقع در سوییس تأسیس شد و حکم سرپرستی و منابعش را از سازمان بهداشت سابق که خود آژانسی در جامعه ملل بود برگرفت. در این مقاله نگاهی اجمالی به اساسنامه و تاریخچه جهانی بهداشت، وظایف و ماموریت ها، ساختار سازمان جهانی بهداشت خواهیم داشت. اساسنامه سازمان جهانی بهداشت هدفش را دستیابی مردم به بیشترین سطح سلامت ممکن بیان میکند. وظیفه اصلی این سازمان مبارزه با بیماریها مخصوصاً بیماری های مسری شایع و ارتقاء سلامت عمومی مردم جهان است.
سازمان جهانی بهداشت یکی از نخستین آژانسهای سازمان ملل متحد است و اساسنامه آن به صورت رسمی در اولین روز بهداشت جهانی مورخ ۷ آوریل سال ۱۹۴۸ زمانی که بوسیله ۲۶ کشور از اعضای سازمان ملل تصویب شد به کار بسته شد. پیش از این موضوع، فعالیتهای مذکور و باقی فعالیتهای سازمان بهداشتِ جامعه ملل، تحت کنترل کمیتهای موقتی بود. این کمیته موقتی حاصل کنفرانس بینالمللی سلامت در تابستان سال ۱۹۴۶ بود.
عملیات واگذاری مسئولیتها به تصویب مجمع عمومی رسید. سازمان جهانی بهداشت علاوه بر هماهنگ کردن تلاشهای بینالمللی برای پایش بیماری های عفونی، مانند مالاریا و ایدز از برنامههایی برای پیشگیری و درمان چنین بیماریهایی حمایت میکند. این سازمان از تولید و توزیع واکسنهای موثر و بیخطر، شیوههای تشخیصی داروها حمایت میکند.
کشورهای عضو سازمان جهانی بهداشت نمایندگانی به «مجمع جهانی بهداشت» میفرستند، که ارگان اصلی تصمیمگیری این سازمان است. این مجمع هر سال در ماه مه تشکیل جلسه میدهد و علاوه بر تعیین دبیرکل سازمان برای پنج سال، سیاستهای مالی سازمان را بررسی میکند و بودجههای پیشنهادی برنامهها را بازبینی و تأیید میکند. مجمع همچنین ۳۶ عضو خود را به عنوان هیئت اجرایی برای سه سال برمیگزیند تا تصمیمات و سیاستهای مجمع را به اجرا درآورند و به مشاوره دادن و تسهیل کارها بپردازند. همه اعضای سازمان ملل میتوانند عضو سازمان جهانی بهداشت شوند.
سایر کشورها در صورتی که تقاضای عضویتشان به تصویب اکثریت مجمع عموم جهانی بهداشت برسد، میتوانند عضو شوند. ۱۹۳ کشور در حال حاضر عضو WHO هستند. تمام اعضای سازمان ملل به جز لیختناشتاین عضو سازمان جهانی بهداشت هستند. دو کشور غیر عضو سازمان ملل نیو (Niue) و جزایر کوک هم عضو WHO هستند. سازمان جهانی بهداشت دارای شش دفتر منطقهای آفریقا برازاویل، کنگو، ایالات متحده آمریکا و اشنگتن دیسی، مدیترانه شرقی قاهره، مصر، اروپا کپنهاگ، دانمارک،جنوب شرق آسیا دهلی نو، هند و غرب اقیانوسیه مانیل، فیلیپین است که تا حد زیادی دارای خود مختاری هستند و هرکدام کشورهای منطقه خود را پوشش میدهند.
رئیس این دفترها که مدیر منطقهای نام دارد بوسیله کمیته منطقهای برای پنج سال انتخاب میشود. هر کمیته منطقهای از وزاری بهداشت کشورهای عضو تشکیل میشود. علاوه بر این سازمان جهانی بهداشت در ۱۴۷ دفتر کشوری و رابط را در همه این مناطق اداره میکند. معمولاً در پایتخت هر کشور یک دفتر وجود دارد که ممکن است دفاتر اقماری در سایر مناطق کشور را سرپرستی کند. دفتر کشوری را یک پزشک تعلیم دیده با عنوان «نماینده سازمان جهانی بهداشت» اداره میکند که ملیت کشور مربوط را ندارد. دبیرکل کنونی سازمان جهانی بهداشت، آقای تئودور آدهانوم از کشور اتیوپی است.
سازمان های بین المللی فعال در زمینه بهداشت حرفه ای
- سازمان بین المللی کار: ILO International Labour Organization
- سازمان بهداشت جهانی: WHO World Health Organization
- سازمان بهداشت و ایمنی صنعتی: OSHA Occupational Safety and Health Administration
- مرکز پژوهش های ملی بهداشت و ایمنی شغلی: NIOSH National Institute for Occupational Safety and Health
- انجمن ملی حفاظت در برابر آتش سوزی: NFPA National Fire Protection Association
منبع:
بهداشت و ایمنی کار، محسن سربازشندی
کتابچه ایمنی و سلامت شغلی و بهداشت محیط، نیلوفر زلفی گل، سپیده محمودی، سیده محبوبه فلاح هاشمی
مطلب خیلی خوبی در مورد بهداشت حرفه ای نوشتین ممنون از وقتی که میگذارید.
سازمان های مرتبط با بهداشت حرفه ای رو خیلی خوب توضیح دادین. ممنون از شما
گروه واتساپی هم دارید؟
هزینه مشاورتون چنده؟
چجوری می تونیم با کارشناسانتون در ارتباط باشیم
قیمت مشاورتون چقدره؟
محتوا خوبی بود
کجا می تونم اطلاعات کاملتری درباره این موضوع پیدا کنم
مطالب بی نظیر بود
حساب توییتری هم دارید؟
شادکام و سلامت باشید
هزینه مشاوره آنلاین و حضوری باهم متفاوته
بیشتری بنویسین لطفا
گل گفتید دست مریضاد
مطالب بیشتری بنویسین لطفا
میتونیم توی سایت شما مطلب بنویسیم؟